יאָ איר האָט רעכט אַז די בוכאַרישע אידן רעדן אַ מין שפּראַך װאָס איז ענליך צו פּערסיש - ענליך אױך צו דער גויִשער שפּראַך װאָס די גויִם פֿון טאַדזשיקיסטאַן רעדן. איך האָב אַ מאָל געהאַט שכנים בוכאַרישע און אױך באַקאַנטע פֿון איראַן. זײ האָבן געקענט רעדן אײַנער מיטן אַנדערן און כּמעט אַלץ פֿאַרשטײן.
איך האָב דאָרט געקױפֿט אײנס בײ אַמאַזאָן נישט לאַנג צוריק און עס איז געװען אַ גרױס פֿאַרגענוגן דאָס צו לײענען. איך האָב נישט געהאַט געװאוסט אַז ר' יעקובזאָהן איז פֿון די רעדאַקטאָרן דערפֿון.
עס איז שענער אױף אידיש װי אױף עברית און ענגליש
װיבאַלד אַז מען זאָגט אַז פּאָנטשעס זענען נישט געזונט, עס איך נאָר לאַטקעס.
װעמען האָבן זײ געדינגען דאָס איבערצוזעצן? אַ טערק?
אַ באַקאַנטע מײַנע, אַ מחנכת פֿון שױן פֿופֿציק יאָר, האָט מיר אַמאָל געזאָגט, בזה הלשון׃ „די חסידישע עלטערן מוטשען זיך װי שקלאַפֿן צו פֿאַרדינען געלט צו שיקן זײַערע קינדער אין אונזערע מוסדוס פֿון װעלעכע זײ קומען אַרױס בעזגראַמאָטנע אױף דרײַ לשונות.”
אָבער ער איז גערעכט אַז די משפּחות, די חברים, און די מוסדות דאַרפֿן צוצוגײן צו די קינדער און יוגענטליכע מיט אהבֿה און נישט מיט פֿײַנט, און מיט דרך ארץ, װאָס איז טאַקע קדמה לתורה. אױב נישט זענען זײ שולדיק אין די טראַגעדיעס און אומגליקן װאָס באַפֿאַלן די קינדער.
פֿאַקטיש גערעדט אַ סך פֿון די אפּגעפֿאָרענע זענען אַ ביסל צעדרײט. איך קען עטליכע און נישט קײַן אײַנער (ואני בתוכם) איז אַ נאָרמאַלער מענטש פֿון אַ נאָרמאַלער שטוב מיט נאָרמאַלע עלטערען. איך קען נישט בכלל דעם דאָזיקן ארי'ן אָבער אָפן געזאָגט ער זעט נישט אױס װי אַ נאָרמאַלער מענטש אױך נישט. די לײַזונג פֿון דער פּראָבלעם ליגט נישט אין זיך אַרױסגנבֿענען פֿון דער קחילה, װאָס דער אָרגאַניזאַציע "פֿוטסטעפּס" װיל אױספּועלען. געדענקטס קינדערלעך אַז װוּ נאָר דו גײסט, דער קאָפּ דײַנער גײט מיט.
אױב מע װיל אַז ייִדיש זאָל האָבן אַ לעבן בײַ די חסידים מוז מען געפֿינען אַ װעג זײַ צו געבן צו פֿאַרשטײן אַז ייִדיש איז אַן אינטעלעגענטע שפּראַך, מיט דיקדוק (גראַמאַטיק) און אױב מע װיל עס לאָזן לעבן מוז מען דאָס לערנען מיט די קינדער (און מיט דע דערװאַקסענע אױך). לײַדער, אַ חסידיש קינד הײַנט לײענט ענגליש בעסער װי ער לײענט ייִדיש. און װען מע זעט װיאַזױ זײ לײענען ענגליש, איז עס אָך און װײ. אפֿשר בײַ די מײדלעך גײט עס אַ ביסל בעסער, מיט די געשריבענע שפּראַך, אָבער בדרך כּלל רעדן רעדן זײ ענגליש צװישן זיך. דאָס איז אין אַמעריקע. אין ישראל איז דער מצבֿ נאָך עפֿגער װײַל עבֿרית איז דאָך אױך אַ ייִדישע שפּראַך. די חב"דניקערס ניצן הײַנט כּמעט קײַן ייִדיש בכלל.
דאָס אַז מען נעמט אַרײַן אַ פּאָר ענגלישע (אָדער אינטערנאַטיאָנאַלע) װערטער און שאַפֿט ניסט קײַן נעאָלאָגיסמס מאַכט נישט אױס. פֿאַרצײַטנס פֿלעגט מען אַרײַננעמען פּױילישע װעערטער אין פּױלן און אונגאַרישע װערטער אין אונגאַרן װען מען האָט נישט געהאַט אָדער נישט געװוּסט דאָס ייִדיש װאָרט. קראַן, זשאַראָפֿקע, קאַפּעליוש - פּױילש. פּאָנזשעלאָ, פּאָפּוש, קאָקאָוש - אונגאַריש. היִינט זענען זײ אַלע פֿײַנע ייִדישע װערטער בײַ די חסידים װאָס רעדן שױן יאָ אידיש.
דער ערשטער פּאַראַגראַף װאָלט געקענט דערקלערן די צוגאַנג צו אידיש בײַ אַ גרױסן טײַל פֿון הײַנטיקע אשכּנזים אױך. זײ זעהן קײַן שום װערד נישט אין דער אידישער שפּראַך אַ חוץ נאָסטאַלגיע. עס איז די עלטערן װאָס זענען שולדיק אַז אידיש שטאַרבט (כאָטש זי שטאַרבט נישט!) און אַז עס איז װיכטיקער צו קענען ענגליש. (אױ װיפֿל קריטיקער זענען פֿאַרהאַן צװישן די נישט פֿרומע קעגן די חסידים װאָס רעדן אידיש בעסער װי ענגליש!) און אַפֿילו בײַ די חסידים װאָס רעדן אידיש װײניקמאָל איז מען זיך מטריח צו לערנען געהעריג די אידישע גראַמאַטיק. 'ס איז ריכטיק אַז אַ לעבעדיקע שפּראַך בײַט זיך מיט דער צײַט, אָבער דער הײַנטיקער אידיש פֿון די חסידים איגנאָרירט אין גאַנצן די אידעע פֿון גראַמאַטיק און דער אידיש װאָס אַ 40 יעריקער מענטש רעדט איז נישט אַנדעריש פֿון דעם אידיש װאָס װערט גערעדט בײַ זײַן 8 יעריקער קינד. דאָס איז אַ שאָד. און אין צװײ דירות אַרום װעט שױן נישט בלײַבן קײַן אידישער שפּראַך חוץ פֿון די מה נשתנה קשיות.
![[Avatar]](/images/avatar26.png){kind=avatar}
Contraption